De reis van de koffieboon: de wereld achter jouw kopje koffie

Nederlanders zijn enthousiaste koffiedrinkers: het is niet voor niets het meest gedronken drankje naast kraanwater! Uit onderzoek bleek dat 79% van de Nederlanders minstens iedere week een kopje koffie drinkt. Maar weten koffiedrinkers ook hoe dit drankje tot stand komt? In dit artikel vertellen we je meer over de koffieketen en hoe dit populaire product uiteindelijk in Nederland terechtkomt.

Waar komt koffie vandaan?

Koffie wordt alleen in landen rondom de evenaar verbouwd. Dit zijn ruim 70 verschillende landen die samen de ‘Coffee Belt’ vormen. In deze Coffee Belt zijn er twee koffiesoorten het belangrijkst, namelijk Arabica en Robusta. Deze koffiesoorten worden veelal geproduceerd voor de export in landen met relatief lage inkomens. En wat voor export: in 2020 importeerde de EU zeker 2,9 miljoen ton groene koffiebonen waar 1,9 miljoen ton gebrande koffie uit voortkwam. Groene koffie is zwaarder dan gebrande koffie, vandaar het verschil in gewicht. Europa is hiermee de grootste koffiemarkt ter wereld, met 33% van de wereldwijde koffieproductie die naar EU-landen wordt geëxporteerd. Deze consumptie komt neer op een gemiddelde van 5 kg koffie per persoon per jaar in Europa! In de productielanden zorgt koffie dan ook voor een aanzienlijk deel van hun exportinkomsten.

Koffie staat erom bekend dat het wordt geproduceerd door kleine boeren. De bonen worden gecultiveerd op ruim 12,5 miljoen verschillende koffieplantages, waarvan 95% kleiner is dan 5 hectare en 84% kleiner dan 2 hectare. Bovendien wordt 25% van de boerderijen beheerd door vrouwen die ook tot wel 70% van de arbeid in de koffieproductie leveren. 

Er zitten aanzienlijke verschillen tussen de koffieproducerende landen. Toch zijn er twee kerneigenschappen in de koffieketen te onderscheiden:

1) De velden van kleine boeren zijn over het algemeen klein en bevinden zich op afgelegen locaties. Als gevolg hiervan wordt de koffie van de meeste kleine plantages eerst verzameld en gecentraliseerd in verwerkingscentra, waarbij het tot wel 4 keer van eigenaar kan veranderen voordat de koffie in de centra terechtkomt. In landen als Vietnam, dat zo’n 22% van de Europese import voor zijn rekening neemt, kun je ruim 640.000 kleine koffieboeren vinden met een gemiddeld stuk grond van tussen de 1 en 3 hectare. Deze boeren verkopen hun koffie aan een tussenpersoon, die op zijn beurt zal doorverkopen aan een andere, grotere tussenpersoon, totdat het uiteindelijk het verwerkingscentrum bereikt. 

2) Grote coöperaties met elk enkele duizenden leden voegen hun koffie verschillende keren samen voordat de laatste batch het verwerkingscentrum bereikt. In het centrum wordt het opnieuw gemengd voordat het wordt verwerkt en voorbereid om exportkwaliteit te garanderen.

Hoe wordt koffie verbouwd?

Tot de tweede helft van de vorige eeuw werd op de meeste koffieplantages een traditionele verbouwmethode toegepast, waarbij de koffiestruiken onder de schaduw van hogere bomen werden gekweekt. De plantages hebben zich vervolgens verder ontwikkeld tot het verbouwen van koffie onder de volle of bijna volle zon. Pas in de afgelopen 10 jaar ziet men dat de landbouw langzamerhand weer terug naar het oorspronkelijke, traditionele model overgaat. Gemiddeld duurt het 2 tot 3 jaar voordat een nieuw geplante koffiestruik vruchten draagt en nog eens 5 of 6 jaar tot volledige productierijpheid is bereikt.

Koffieplanten kunnen tot 100 jaar oud worden als ze goed worden onderhouden en zijn over het algemeen het meest productief tussen het 7e en 20e jaar. Voor 1 kg groene koffie zijn 5 tot 6 kg koffiebessen nodig. Bovendien kan er van 1 kg groene koffie zo’n 830 gram gebrande koffie of 380 gram oploskoffie worden gemaakt.

Hoe wordt koffie verwerkt?

Na het oogsten worden de koffiebessen verzameld in een verwerkingscentrum om het verwerkingsproces van start te laten gaan. Over het algemeen zijn er twee manieren om de bes te verwerken: de droge of de natte methode, waar er wel of geen water wordt gebruikt om het vruchtvlees en de pectinelaag van de boon te verwijderen. Ook is er een derde verwerkingsmethode, genaamd semi-gewassen, waarbij alleen het vruchtvlees wordt verwijderd, niet de pectinelaag. Ongeacht de verwerkingsmethode van de bes moet deze worden gedroogd tot een vochtpercentage van 11 – 12% en worden gepeld om de gedroogde schil te kunnen verwijderen en zo groene koffiebonen te creëren.

Hierna worden de groene koffiebonen op grootte en kwaliteit gesorteerd, gemengd en verpakt voor de export om zo de juiste exportkwaliteit te garanderen. Daarom stelt de FAO (Food & Agriculture Organization van de VN) ook dat koffie actief bijdraagt aan het behalen van de Sustainable Development Goals (SDG’s) van de Verenigde Naties, omdat het inkomsten genereerd, werkgelegenheid op het platteland creëert en armoede verlicht in de oorsprongslanden.